Historia gminnych miejscowości - Puszcza Mariaska

» Historia » Historia gminnych miejscowości

Bartniki, Grabina, Radziwiłłów – to najbardziej zurbanizowana część gminy, zamieszkana przez około 3500 osób (łącznie z Długokątami i Budami Zaklasztornymi). Są to osady budnickie, położone w północno-zachodniej części gminy, pomiędzy „wiedeńską” linia kolejową a borem bolimowskim. Jest to obszar historycznie związane z Bolimowem i Wiskitkami, włączony do gminy w 1927 roku, dzięki staraniom lokalnej społeczności. W Bartnikach znajduje się neogotycki kościół pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego, wybudowany w 1909 roku. Przy kościele filialnym, w 1920 roku powstał dom zakonny Zmartwychwstańców, a 38 lat później została umiejscowiona siedziba Nowicjatu Polskiej Prowincji. Na uwagę zasługuje szereg drewnianych zabudowań chłopskich. W Radziwiłłowie znajduje się zabytkowy dworzec PKP, zbudowany w stylu dworkowym na początku XX wieku.

W Bartnikach warto odwiedzić Izbę Pamięci poświęcona Janowi Kwiecińskiemu – znanemu pedagogowi, społecznikowi i żołnierzowi AK. Miejscowości te są idealnym miejscem wypadowym do penetracji Puszczy Bolimowskiej. Do szczególnych atrakcji należy zaliczyć zalew Prochowy Młynek oraz ostatni odcinek i ujście Korabiewki do Rawki, tak zwany szwedzki szaniec. Niepowtarzalne wrażenie pozostawia wyprawa wzdłuż doliny Grabinki – śródleśnego strumienia - przepięknie wijącego się w głębokim, zacienionym parowie. Dla wytrwałych rowerzystów i piechurów teren ten może tworzyć doskonałą bazę wypadową na wyprawy wzdłuż Rawki oraz do klasztoru w Miedniewicach i zespołu pałacowo-parkowego w Nieborowie i Arkadii.

Kamion – wieś szlachecka nad Rawką, licząca ponad 420 mieszkańców, o średniowiecznych korzeniach, w południowo-zachodniej części gminy. Miejsce wydarzeń historycznych o militarnym charakterze:

- 27-28 czerwca 1410 r. – koncentracja wojsk królewskich w drodze pod Grunwald;

- 1914 i 1915 r. (około 8 miesięcy) – walki pozycyjne z użyciem gazów bojowych; łącznie poległo około 6,5 tys. żołnierzy rosyjskich i niemieckich; w Kamionie znajduję się miejsca pamięci: mogiła żołnierzy armii rosyjskiej z I wojny światowej oraz żołnierzy polskich poległych we wrześniu 1939 r., a także cmentarz żołnierzy armii niemieckiej z okresu I wojny światowej;

- 10 września 1939 r. – potyczka 28. dywizjonu artylerii ciężkiej Armii Łódź

W Kamionie należy odwiedzić:

- późno-klasycystyczny dwór z ok. 1910 r., z czterokolumnowym portykiem i frontonem;

- pozostałości parku krajobrazowego z ok. 1800 r.;

- pozostałości zabudowań dworskich: obora, chlewnia i gorzelnia;

- kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny;

- elektrownię wodną na Rawce, zbudowaną na ruinach młyna i zapory z 1937 r. Przy spiętrzeniu wody jest kąpielisko oraz doskonałe stanowiska do łowienia ryb.

Kamion to idealne miejsce do wypoczynku oraz wypraw pieszych i rowerowych wzdłuż Rawki. Szczególnie atrakcyjny jest kierunek w górę rzeki jej prawym (wschodnim) brzegiem. Po drodze znaleźć można pozostałości mogił żołnierskich z okresu I wojny światowej oraz liczne okopy i umocnienia. Urokliwe przełomy Rawki należą do najpiękniejszych miejsc na zachodnim Mazowszu. Warto pamiętać o rybach (18 gatunków), bobrowych żeremiach i najbardziej grzybnym w Gminie lesie. Nie można ominąć Suliszewa (sąsiednia gmina Nowy Kawęczyn) i wsi Wycześniak (dawniej Patoki) ze stawami, instalacjami młyńskimi i czystą Chojnacką. Na uwagę zasługuje późno-klasycystyczny murowany dwór w Lisowoli oraz pozostałości zabudowań dworskich w Starym Łajszczewie (dawniej Staropol).

Korabiewice – królewska wieś nad Korabiewką, położona w południowo-wschodniej części gminy, powstała na przełomie XII i XIII w. Jest obecnie zamieszkana przez ok.260 mieszkańców. Przez ponad 600 lat stanowiła gospodarcze i administracyjne centrum gminy (do 1975 r. oficjalna nazwa brzmiała: gmina Korabiewice z siedzibą w Puszczy Mariańskiej), związane z Mszczonowem. W pierwszej połowie XVII w. utworzono w Korabiewicach starostwo niegrodowe, stanowiące administracyjną podstawę przyszłej gminy korabiewskiej. W Korabiewicach znajduje się kościół pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej oraz pozostałości dworu i zabudowań dworskich.

Olszanka – osada o willowej zabudowie, w sosnowym lesie, powstała na początku XX w. po zakupie przez doktora Wróblewskiego w 1904 r. miejscowych nieużytków po parcelacji majątku Biernik. Okolica zasłynęła z mikroklimatu, bardzo korzystnego dla osób chorych na płuca. Piękno tych stron oraz bliskość Warszawy, dobrze skomunikowanej przez przystanek kolejowy w Radziwiłłowie , spowodowały napływ przedstawicieli warszawskich elit artystycznych i naukowych. Powstało wiele dworków i willi, do dzisiaj zachwycających swoim urokiem. Klimat Olszanki pokochało wielu artystów i naukowców, znajdujących tu spokój i wspaniałe warunki sprzyjające rozwojowi ich twórczości. Z Olszanką związał się szereg znanych i wpływowych osób: rodzina Rapackich, prof. Henryk Galle, Czesław Tański, dr Antoni Stefanowski, prof. Wojciech Świętosławski i inni.

Puszcza Mariańska – osada nad Korabiewką, w centrum gminy, licząca ponad 530 mieszkańców. Od 1864 r. siedziba Urzędu Gminy. Powstanie osady związane jest z pustelnią Stanisława Krajewskiego, powstałą dzięki nadaniu króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i przekazaną w 1673 r. o. Stanisławowi Papczyńskiemu na czysto polski zakon męski – Zgromadzenie Księży Marianów. Rozwój osady był związany z klasztorem i szkołą zakonną. Po likwidacji zakonu do budynku ówczesnej szkoły została przeniesiona siedziba gminy. W latach siedemdziesiątych XX w. do osady Puszcza mariańska przyłączono Wólkę Korabiewicką (obecnie ul. Akacjowa), wieś o ponad 700-letniej historii. W Puszczy Mariańskiej należy zobaczyć:

- zespół kościelno-klasztorny ojców Marianów: drewniany kościół św. Michała Archanioła i Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z XVII w. wraz z budynkiem klasztornym i pomnikiem o. Papczyńskiego i króla Jana III Sobieskiego (w miejscu lipy, pod którą siadywał);

- głaz polny postawiony w 1932 r. przez mieszkańców Gminy w 250 rocznicę wiktorii wiedeńskiej;

- cmentarz z początku XX w., na którym spoczywają miedzy innymi: Czesław Tański, Stanisław i Stanisława Kozłowscy, członkowie rodziny Rapackich i Popowskich. Na uwagę zasługuje również mogiła żołnierska z 1939 r. oraz zabytkowe groby właścicieli ziemskich z Gzdowa i Korabiewic;

- „Czerwoniak” powstały ze składek społecznych w połowie lat osiemdziesiątych XIX w. w miejscu leśniczówki królewskiej. W budynku mieścił się pierwszy na ziemiach polskich przytułek dla dziewcząt (do 1919 r.), później Zakład Poprawczy, a od 1982 r. funkcjonuje Liceum Ogólnokształcące im. Czesława Tańskiego;

- „Senatorówkę”, wybudowaną po krótkim pobycie cara Mikołaja II (zauroczonego ponoć tymi stronami), obecnie mieści się w niej Nadleśnictwo Radziwiłłów. Miejsce znane m. in. z wielokrotnych pobytów Jarosława Iwaszkiewicza, który bywał na początku XX w. u emerytowanego carskiego senatora Gotowcewa;

- budynek Szkoły Podstawowej i Gimnazjum wybudowany w 1923 r. przez lokalną społeczność z inicjatywy Stanisława Kozłowskiego. Obiekt, jak na owe czasy, bardzo nowoczesny, prezentowany (na filmie) między innymi na światowej konferencji w Genewie jako wzór dla tego typu inicjatyw wiejskich. Obok drewniany budynek dawnej Szkoły Elementarnej założonej przez Komisję Edukacji Narodowej na początku XIX w.;

- mogiłę powstańców z 1863 r. (przy drodze do Żyrardowa, około 500 m od centrum miejscowości), wymordowanych przez sotnię kozacką;

- pomnik Tadeusza Kościuszki z 1917 r. w centrum osady, ufundowany przez mieszkańców gminy;

- kapliczkę przydrożną z połowy XVIII w. z trzema ludowymi obrazami i posągiem św. Jana Nepomucena.

Studzieniec – osada budnicka (Budy Studzienickie), położona pośród lasów. W 1875 r. z funduszy społecznych (Towarzystwo Osad Rolniczych) utworzono Osadę Rolniczo-Rzemieślniczą, przemianowaną w 1931 r. na Zakład Wychowawczo-Poprawczy dla chłopców. Zakład, jako drugi taki w Europie, został wybudowany w systemie willowym. W 1878 r. powstała również neogotycka kaplica pod wezwaniem św. Stanisława Kostki, ufundowana przez Paulinę i Ludwika Górskich. Drugim dyrektorem osady był Władysław Skłodowski ojciec Marii, późniejszej dwukrotnej laureatki nagrody Nobla. Dzięki tej pracy mógł on wysłać córkę n studia do paryskiej Sorbony. Zakład w Studzieńcu funkcjonuje do dziś. Na wschód od Studzieńca znajduje się najstarsza królewska wieś w gminie – Żuków. Na uwagę zasługuje szereg drewnianych zabudowań chłopskich z początku XX w. we wsiach Nowa i Stara Huta. Główną atrakcją tej części gminy są tereny leśne (rezerwat Puszcza Mariańska, szereg okazałych, ponad stuletnich dębów) oraz bardzo bogate pod względem florystycznym łąki nad Suchą Nidą i śródleśnymi strugami.

Opracowanie: Mariański Ruch Inicjatyw Ekonomiczno-Społecznych